Инклюзивті білім беру

Инклюзивтік білім беру

Инклюзивтік оқыту

деген не? Және

де бүгінгі

күні

дамуында кешеуілдік бар балаларды инклюзивтік оқыту неге өзекті

мәселеге

айналып отыр?

Инклюзивтік білім беру. Педагогикалық

білімді нақты қайта

қөру

көп

жағдайда

гуманитарлық үрдістер мен қазақстан қоғамының әлеуметтік-гуманитарлық

кезеңдеріне

байланысты. Жалпыадамдық құндылықтарды қоғам түсінігінде бекіту, ең

алдымен дамуына проблемасы бар балаларға деген көзқараспен,

оларды әлеуметтендіру,

интеграцияда немесе инклюзивтік білім беру сұрақтарын шешумен байланысты.

Инклюзивтік оқыту

деген не? Және

де бүгінгі

күні

дамуында кешеуілдік бар балаларды инклюзивтік оқыту неге өзекті

мәселеге

айналып отыр?

Инклюзивтік білім беру – барлық балаларды жалпы білім процестеріне толық енгізу

және әлеуметтік бейімделуге, жасына, жынысына, шығу тегіне, дініне,

экономикалық статусына қарамай, балаларды айыратын барьерлерді жоюға;

отбастарын белсенді қатыстыру, баланың түзетім-педагогикалық және әлеуметтік

қажеттіліктерін арнайы қолдау, баланың емес, ортаның балалардың жеке

ерекшелігіне және білімдік қажеттіліктеріне бейімделуі, яғни, жалпы білім

беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Ол

проблеманы баладан емес, жүйеден көреді. Барлық балалар оқытуға жатады және мүгедектіктің

әлеуметтік моделін қабылдайды. Бұл оқыту түрі оқу жоспарын және білім беру жүйесінің

методологиясын икемді болуға, әр баланың қажеттілігін ескеруді айтады.

Бүгінгі таңда шет елдерін денсаулық және тұрмыстық

жақтарынан мүмкіндіктері шектеулі оқушыларды интеграциялық оқыту тәжірибесі

болғанына қарамастан, инклюзивті оқыту тек теория түрінде ғана жасалған. Қазақстанда

және де басқа ТМД мемлекеттерінде бұл процестің құқықтық, ғылыми, оқу-әдістемелік,

маманмен қамтамасыз етуі қарастырылмаған. Дегенмен, жалпы білім беру жүйесінде

интеграция проблемасы бар. Бұл академик В.И.Лубовскийдің сөзімен айтқанда

«қажеттіліктен» туындаған интеграция. Оның себептері арнаулы мекемелердің

болмауы немесе ол мекеменің бала мен отбасынан қашық жерде орналасуы, сонымен

қатар ата-аналардың балаларын арнаулы мекемелерде оқытқылары келмеулері болып

табылады. Инклюзивтік оқытудың базалық құқықтың құжаты дамуында жетіспеушілік

бар балаларға нәтижелі көмек құруға, оларды оқыту, тәрбиелеу, еңбекке және

мамандыққа даярлау, бала мүгедектігін сауықтыруға бағытталған Қазақстан

Республикасының мүмкіндіктері шектеулі балаларды «Әлеуметтік және

медициналыќ-педагогикалық түзетімді қолдау» заңы болып отыр.

Инклюзивтік оқыту сыныптары мектеп директорының

бұйрығымен әр балаға оқытудың сай түрлерінің қажеттілігі туралы

психологиялық-медициналық-педагогикалық кеңестерімен ашылды. Ақыл және дене

дамуының кемшілігінің айқалу дәрежесіне байланысты әр балаға өз екпінінде даму

құқығы берілуі керек. Ерекше қажеттіліктегі балалар жалпы білім мектептерінің

бағдарламасын толық немесе толық емес ауқымды алулары керек. Мүмкіндіктері

шектелген барлық балалар проблемаларына сай мамандармен жеке сабақтарда қосымша

көмек алулары қажет. Ол үшін мүмкіндіктері шектеулі балаларға түзетім

қолданудың қосымша құрылымдары жасақталу керек.

*   қалалық және аудандық

психологиялық-педагогикалық және түзету орталықтары (кабинеттер);

*   мектеп аралық логопедиялық бөлімше;

*  арнаулы (түзету) білім мекемелерін

оқу-әдістемелік нұсқау беру бөлімшелері;

Жалпы білім беретін мектептер мүмкіндіктері шектелген

балалар үшін «өмірлік орнын толтырудың» тәрбие институты болуы керек. Оны

оқуға, жазуға, есепке, еңбектенуге оқыта отырып, бірлестік қарым-қатынасын,

мәдени тәртіп ережелерін үйренуін, әртүрлі әрекетте икемдерін қалыптастыру

маңызды болып табылады.

Сонымен қатар баланың жеке бас дамуы мен психикасының

дамуының бөлімдерін, жастан жасқа өтуде байқалатын психикалық жаңа

құрылымдарды,   бала үшін «өзекті аймақтан» жақын даму аймағына өту

үшін ұйымдастырылған арнайы оқыту ролін ескеру қажет. Баламен және оның

ата-аналарымен бірлестік, білім алу орталарын ұйымдастыруда психологиялық

жайлылыққа жағдай жасау инклюзивтік оқытудың ең басты шарты. Мүмкіндіктері

шектеулі балалар үшін білім мазмұны дидактикалық талаптардан белгілі бостандық

алулары, яғни, оқыту дифференциональды, балаға түсінікті,

психологиялық-педагогикалық құралдар қолданылған және баланың жеке дамуының

әлеуметтік-мәдениетін ере дамытатын болуы керек.

Теориялық білім мен негізгі пәндер бойынша оқу жоспарының

міндетті компоненті олардың практикалық дағдылары мен икемдері, сонымен қатар

осылардың білім стандарттарымен және оқушылардың шынайы мүмкіндіктерімен сай

келулерін, Қазақстан Республикасына білім және ғылым министрлігінің 02.03.04

№166 «Білім алушыларды аттестаттау әдістемесінің ережелеріне» сай іске асыруға

кеңес беріледі.  Инклюзивті оқыту жалпы

мектептің педагогынан басқаша дайындықты, жоғары мамандандырылуды,

шығармашылықты және тәжірибені талап етеді. Өйткені баланың психикалық даму

мәселесіне сауатсыздықпен қарау оның жеке басына қосымша кемістіктер пайда

болуына себепкер болуы мүмкін.

Сондықтан инклюзивтік оқыту тек жалпы мектептердегі

педагог мамандардың арнайы дайындықтары мен қайта даярлықтары бар болған

жағдайда ғана нәтижелі болмақ. Мұндай дайындықтардың мақсаты жалпы мектеп,

балабақша педагогының дене және ақыл-есінің дамуында кемшілігі бар балаларды

толық біліммен қамтамасыз ететін оқыту мен тәрбиелеудің негізгі әдістерін

игеруі болып табылады.

Инклюзивтік оқыту жағдайындағы арнайы түзетім көмектерін

беретін педагог-дефектологтар жалпы білім беретін мектептердің тәрбиешілері мен

мұғалімдеріне нұсқаушылар болулары керек. Мүгедек және дамуларында шектеушілік

бар балаларды инклюзивтік оқыту практикаға мамандандырылған мамандарды даярлау,

оларды жалпы түрдегі мекемелерде оқыту үшін жағдайлар жасау және қоғамның

мүгедек балаларға деген көзќарастарын өзгертумен бірте-бірте енгізілуі керек.

Қазіргі кезде мектептерде кемтар балаларды қамқорлыққа

алып, олардың қалыптасуына және айығуына мүмкіндік жасап, өз бетімен өмір

сүруіне бағыт-бағдар беруге арнайы дайындық жүргізілуде. Кемтар балалардың

білім деңгейін көтеріп, өмірге қажетті білім білім дағдысын тәртібін

қалыптастыруға байланысты түрлі шаралар жасалуда. Бұл балаларды оқытатын

мұғалімдердің алдына екі түрлі міндет қойылады:

1.      Баланың мектепке

дайындығын анықтау

2.      Тәрбиесіндегі

кемістігін жою.

3.      Сабақты жүйелі

жоспарлау.

Баланың мектепке дайындығын анықтау үшін оларды жазу,

сызу, оқуға үйретпес бұрын олардың қабілеті бойынша жеке ерекшелігін,

психологиялық дайындық байқау керек. Белгілі психологтар Д.В.Эльконин,

В.В.Давыдов, Р.С.Немов зерттеулері бойынша баланы жүйелі оқыту үшін

психологиялық дайындығына ерекше назар аудару керек дегенді атап айтады. Қазір

мектептерде коррекциялық сабақтар жүргізіле бастады. Коррекция дегеннің өзі

«түзету» деген мағына береді. Бұның басты мақсаты – бала бойындағы,

тәртібіндегі кемшіліктерді түзету. Ол баланың өзіне 1) сенім; 2) көз

жеткізу; 3) кеңес беру; 4) психоанализ; 5) логотерапия; 6) аутотренинг сияқты

методикаларды қабылдау арқылы жүзеге асырады. ұйден оқитын балаға сабақ беретін

мұғалім алдымен баланың даму ерекшелігін анықтайтын тесттер арқылы ойынның,

қиялының, зейінінің тұрақтылығын анықтап алу керек. Ол үшін «Дөңгелек қию»,

«Лабиринт», «Танграм», «Көру әдісі», «Есту әдісі» тәрізді тесттерді қолданып,

баланың шама-шарқын анықтап алады. Сабақ барысында баланың тіл мүкісін, қолының

буындарының қимылын, саусақтарының моторикасын дамытуға ерекше көңіл бөліп

отыру қажет. Осы бағытта қазақтың халық педагогикасының алатын орны ерекше.

Қазақ халқы санамақ, жұмбақ, жаңылтпаштар арқылы баланың сөйлеуге деген ынтасын

ашып, қабілетін арттырып отырған. Баланың байланыстырып сөйлеуіне жануарлар,

олардың төлдері туралы өлең, тақпақ ертегілерді көп қолданған.

Мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-анасы көмекші не

арнайы мектептер мен мектеп интернаттарға, психологиялық-педагогикалық түзеу

кабинеттері мен сыныптарға балаларын бергісі келмесе, жалпы балалар оқитын

мектептерге ПМПК-ң ұсынысы бойынша жеңілдетілген бағдарламамен оқытуға толық

құқылары бар. Ол үшін жалпы мектептер ПМПК-ң қорытындысы бойынша көрсетілген, яғни

баланың деңгейіне қарай жеңілдетілген бағдарламамен кемтар балаларды тәрбиелеуге

және инклюзивті оқытуға жалпы мектептерде арнайы мұғалімдер болмаған жағдайда мұғалімдерді

мүмкіндігі шектелген, кемтар, мүгедек балаларды инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары

бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады.

Инклюзивті оқыту негізінде сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту негізінде

балалар құқығын кемсітпеу, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз

ету, сонымен бірге ерекше оқыту қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру

идеологиясы жатыр.

Инклюзивті оқыту – адамдермен қарым-қатынасына қажетті

қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді.

Инклюзивті оқыту – барлық балалардың мұқтаждықтарын

ескеретін, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін

жалпы білім үрдісіні дамуы. Инклюзивті оқыту балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін

қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады.

Инклюзивтік білім беру – барлық балаларды жалпы білім

үрдісіне толық енгізу жєне әлеуметтік бейімделуге, жыныста, шығу тегіне,

дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын

белсенділікке шақыруға, баланың түзету-педагогикалық және әлеуметтік

қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне

және білімдік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы

білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.

Инклюзивтік білім беру жағдайында білім

беру үдерісін психологиялық-медициналық-педагогикалық тексеру мәліметтеріне

сүйене отырып, дифференциялық және жеке тіл табу принциптері негізінде жүзеге

асыру қажет. 

Жалпы білім беретін мектептерді инклюзивтік

разрядқа ауыстыру шарасы оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастыру ісіне бірқатар

өзгерістер де алып келеді: 

-күн тәртібі, сабақ кестесі, оқу ұзақтығы мен

құрылымы өзгереді; 

-жеке коррекциялық оқулар ендіріледі; 

-аяушылық, қорғаушылық бағытындағы педагогикалық

режимдерді сақтауға басымдық беріледі; 

-педагогикалық қызметті жоспарлау, оның

тиімділігі мен сапасын бақылау сипаты өзгереді; 

-психологиялық-медициналық-педагогикалық

консилиумдар құрылып, өзге де психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету

бағытында қызмет орындары ұйымдасытырылады; 

–оқу-тәрбие үдерісінің бағыт-бағдары мен

мазмұн-мәні өзгереді (балалармен тілектестік сипатта қарым-қатынас жасау,

оқу-тәрбие үдерісінің коррекциялық бағытын дамыту және т. б.); 

–білім беру ұйымының пәндік-дамыту

ортасындағы талаптар күшейеді, өйткені ол мүмкіндігі шектеулі балаларды

жан-жақты дамыту мен ақаулықтарды түзету барысында басты рөл атқарады. 

Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті

оқыту- оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға,

адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді.

Инклюзивті оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше

қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін

дамытуға болады.  Мұндай оқыту түрі  арнаулы білім беру жүйесінде

дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды, 

қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі шектеулі  балаларды

оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін

қалыптастырады. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды

адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей аламыз. 

Ақмола облысы білім

басқармасы                                                                                                                                            «Ерейментау

ауданы, Ерейментау   қаласы,

№2

психологиялық-педагогикалық түзету   

кабинеті» КММ

 Баяндама тақырыбы:                                                                                                                                               

« Инклюзивті білім

беру»

Дайындаған: мұғалім-дефектолог

Ахмет Д.Ж

2018 жыл